Workum, St. Gertrudiskerk
|
| Kerk |
|
De huidige kerk ontstond vanaf 1480, toen het koor van de toenmalige kerk werd uitgebreid. Kort daarna werd de
dwarsbeuk gebouwd en rond 1515 het schip. De bouw heeft, met onderbrekingen, uiteindelijk voortgeduurd tot 1616.
Door de hevige onlusten tussen de Schieringers en de Vetkopers in het begin van de 16e eeuw werden kerk en toren
zowel in 1515 als in 1523 zwaar geteisterd en moest met name de dwarsbeuk opnieuw gebouwd worden. Daarna is ook
het resterende deel van het schip afgebouwd waarbij wel in 1560 werd besloten het westelijk gedeelte van het schip
niet af te bouwen. Tussen 1939-1951 is de kerk gerestaureerd waarbij de in 1615 gedeeltelijk opgetrokken westmuur
tot en met de topgevels is voltooid, het in 1735 omgewaaide vieringtorentje is herbouwd, de dichtgemetselde ramen
zijn heropend en de sacristie naar de oorspronkelijke toestand is gerestaureerd. De toren van de kerk is in de periode
tussen 1523 en 1545 gebouwd en staat los van de kerk. Ook deze is onvoltooid bebleven en in 1613 afgesloten met een
tentdak en voorzien van een koepel. ln de toren hangen twee klokken, de grote klok werd in 1699 vergoten door Gerhard
Schimmel uit Deventer en een kleine die in 1616 werd vergoten door Hendrik Wegewart uit Kampen. Het klokje in de koepel
dateert uit 1956. De koepel werd in 1979 verrijkt met een automatisch carillon.
Bij de restauratie van 1939-1951 heeft de kerk haar huidige inrichting gekregen. Het koorhek dateert uit 1569 en is, blijkens een opschrift, vervaardigd door Claes Thiebbezoon. De uit 1718 daterende preekstoel is een van de mooiste en rijkst uitgevoerde in Fryslân. Het snijwerk in barokke Lodewijk XIV-stijl is van Gerbrand van der Haven uit Leeuwarden, evenals het doophek. De vijf panelen van de preekstoel zijn versierd met voorstellingen van wonderen uit de bijbel. Ook staat in het noordertransept een regerings- of magistraatsbank in Lodewijk XIV-stijl ui 1716,, zeer waarschijnlijk ook gemaakt door Gerbrand van der Haven. In de banken van het schip zijn aan de buitenkant nog zogenaamde briefpanelen uit de vroegere, gotische koorbanken te vinden uit 1530. In de zuidbeuk en de noordbeuk staan een aantal beschilderde gildebaren opgesteld uit de 17e-19e eeuw en vormen een unieke collectie. Tussen 2010-2011 is de kerk gerestaureerd en is een jaar dicht geweest. Er liggen vele gebeeldhouwde grafzerken waarvan de oudste uit 1520. De kerk, de sacristie en de toren zijn rijksmonument. |
| Orgel |
| 1696-1697 |
| Jan Harmensz. Camp uit Berlikum bouwt een nieuw orgel waarbij vermoedelijk gebruik wordt gemaakt van pijpwerk uit het voormalige orgel. In de Holpijp 8' van het Hoofdwerk bevinden zich thans nog ongeveer 30 vroeg 16e-eeuwse pijpen. De kassen en balustrade zijn gemaakt door de timmerlieden Jan Claessen en Symon Joostes, de bekroningen van de hoofdwerkkas zijn gesneden door Jan Freercks te Leeuwarden, het beeldende werk door Jan Freecks te Leeuwarden en G. Benedictus te Workum. Het contract werd gesloten op 3 november 1696. |
| 1721 |
| Johannes Radeker uit Groningen voert een restauratie uit. |
| 1726 |
| Jan Franssen Formstra uit Zweins maakt het orgel schoon. |
| 1761 |
| Pieter Sijbes de Vries uit Leeuwarden voert een restauratie uit. |
| 1763 |
| Pieter Sijbes de Vries uit Leeuwarden vervangt enkele onderdelen. |
| 1775 |
| Pieter Sijbes de Vries uit Leeuwarden maakt een mechaniek voor een aangehangen pedaal. |
| 1785 |
| Auke Kampen uit Koudum voert een omvangrijke reparatie uit. |
| 1787 |
| Johannes Spoorman uit Franeker voert een reparatie uit. |
| 1796 |
| Albertus van Gruisen uit Leeuwarden reviseert het orgel. |
| 1839 |
| Dirk Sjoerds Ypma uit Bolsward repareert het orgel. |
| 1877-1878 |
| Eeltje Sjoerds Ypma uit Bolsward bouwt het orgel van Jan Harmens Camp om met oud pijpwerk. De inwijding van het orgel vindt plaats op 6 oktober 1878 door Ds. H. A. E. Heinecken met 2 Kon. 3:15, 'de macht der gewijde muziek'. |
| 1911 |
| Jan Proper uit Kampen breidt het pedaalklavier uit met de toetsen cis' en d'. |
| 1919 |
| Fa. Bakker & Timmenga uit Leeuwarden voert een restauratie uit. |
| 1930 |
| Fa. P. van Dam uit Leeuwarden voert een restauratie uit. |
| 1951 |
| Fa. Jos Vermeulen uit Alkmaar herstelt de dispositie in barokke trant, met vrij pedaal op unitlade achter de manuaalkas. De restauratie wordt uitgevoerd onder advies van de N.K.O. met als adviseur dr. M.A. Vente. |
| 1980-1981 |
| Reconstrutie door Fa. Flentrop uit Zaandam, in de stijl van Jan Harmensz. Een poging is gedaan om de oorspronkelijke toestand van 1697 te reconstrueren. Er worden nieuwe windladen gemaakt, nieuwe frontpijpen en vrijwel geheel nieuw regeerwerk. Ook wordt een vrij pedaal met drie stemmen gemaakt, dat in een eigen kas achter de hoofdwerkkas staat opgesteld. Adviseurs waren prof. dr. M.A. Vente uit Utrecht en O.B. Wiersma namens de Rijksdienst voor de Monumentenzorg. Het orgel is op 24 januari 1981 weer in gebruik genomen met een bespeling door de organisten Harry Mast te Workum en Piet Kee, organist in de St. Bavokerk te Haarlem. |
| Dispositie |
| Hoofdwerk, C - c''' | Rugwerk, C - c''' | ||||||
|
Prestant Holpijp Quintprestant Octaaf Superoctaaf Gemshoorn Mixtuur B/D Scherp Sexquialter D Trompet B/D |
8' 8' 6' 4' 2' 2' 4 st. 3 st. 2 st. 8' |
Quintadeen Prestant Roerfluit Quintfluit Octaaf Scherp |
8' 4' 4' 3' 2' 2 st. |
||||
| Pedaal, C - d' | Werktuigelijke registers | ||||||
|
Bourdon Octaaf Trompet |
16' 8' 8' |
Koppelingen: HW-RP, HW-Ped Tremulant Stemming: Werckmeister Toonhoogte: a'=440 Hz. |
|||||
| ln het register Holpijp 8' van het hoofdwerk bevinden zich nog ongeveer 30 vroeg 16e eeuwse pijpen. Deze behoren tot de oudste nog klinkende in Fryslân. Overigens is in acht registers nog pijpwerk van Jan Harmensz aanwezig. |
| Geschiedenis over kerk en orgel |
| Verteller | : | Jan Jongepier (1941-2011) |
| Duur | : | 7 minuten en 10 seconden |
| Bron | : | Radio opname Omrop Fryslân uit 1993 |
| Improvisatie |
| Organist | : | Jan Jongepier |
| Duur | : | 3 minuten en 7 seconden |
| Bron | : | Radio opname Omrop Fryslân uit 1993 |